W jakich sposób realizowane są trudne tematy w książkach dla dzieci: Śmierć

W literaturze dziecięcej są (na szczęście) poruszane „tematy trudne”, uznawane w społeczeństwie przeważnie za tabu. By ułatwić młodemu czytelnikowi zrozumienie ich, w tekstach wprowadza się elementy fantastyczne, oniryczne, groteskowe, karnawałowe czy humorystyczne. Takie książki dla najmłodszych mają oswoić dziecko z różnorodnymi problemami – w tym też z umieraniem i przemijaniem. Zastosowane zabiegi mają łagodzić bolesny wymiar śmierci, przekonać do celebracji życia, ale nie mamić przy tym dzieci wizją doskonałego świata. Co więcej, utwory takie nie piętnują dziecięcego zainteresowania śmiercią, które może wydawać się dorosłym wręcz makabryczne.

Stawianymi przed taką literaturą celami są przede wszystkim: pokazanie dziecku jednostkowości, intymności i naturalności umierania, odarcie śmierci z licznych eufemizmów czy hermetycznych ram sal szpitalnych oraz uświadomienie prawa do żałoby.

Zaprezentowanie samej śmierci jest różnorakie. Jedną z popularniejszych strategii jest odwołanie się do aspektów biologicznych, a w tym często do pór roku, które jako zamknięty cykl, są świetnym przykładem nieustannego przemijania. W wielu książkach spotyka się też motyw bohatera dziecięcego, który chce samodzielnie pogodzić się ze stratą kogoś bliskiego, wskazuje się wtedy na istotę rytuałów, które pomogą w upamiętnieniu zmarłego. Szereg utworów zajmuje się również sprawą śmierci zwierzaka domowego, w których treści króluje posthumanizm.

Żegnaj, panie Muffinie!

Ulf Nilsson

Tłumaczenie: Hanna Dymel-Trzebiatowska

Wydawnictwo: EneDueRabe

Ilustracje: Anna-Clara Tidholm

Pan Muffin - mała świnka morska - siedzi w ulubionym fotelu i rozmyśla o swoim życiu, pogryzając ze smakiem migdał. Myśli o czasach, gdy był młody i potrafił dźwigać ogórki. Teraz jest stary, zmęczony i siwy. Wspomina i sporządza listę: było mi dobrze, lepiej niż innym mądra i dobra żona 6 małych rozczochranych, kochanych dzieci 3 razy dziennie przytulanie, czyli 7665 razy w życiu 728 ogórków 2555 garści trawy, siana, mleczy I od czasu do czasu poczta we własnej skrzynce. Raz, w środę, nagle Pana Muffina zaczyna boleć brzuch... Żegnaj Panie Muffinie! to łagodna, przyjaźnie opowiedziana historia o starości, przemijaniu, życiu i odchodzeniu. Książka, która śmierć traktuje jako naturalną część życia, pozwala rozpocząć dialog z dzieckiem na jeden z najtrudniejszych tematów. Książka uhonorowana została w Szwecji prestiżową Nagrodą Augusta. Jury swą decyzję umotywowało: Ciepło, z nostalgią i szacunkiem opowiada Ulf Nilsson i Anna-Clara Tidholm o życiu i śmierci, i o tym, że o smutku można rozmawiać.

Gęś, śmierć i tulipan

Wolf Erlbruch

Tłumaczenie: Łukasz Żebrowski

Wydawnictwo: Hokus-Pokus

Ilustracje: Wolf Erlbruch

Uwaga! Jest to opis ze strony wydawnictwa (jak wszystkie), syna nie posiadam!

Ta książka zachwyciła mnie od pierwszego wejrzenia. Mój czteroletni syn Franek, odkąd przyniosłam do domu pierwsze egzemplarze prosto z drukarni, kazał sobie ją czytać co chwilę. Kiedy zbliżaliśmy się do stron, na których gęś umiera, widziałam na jego twarzy skupienie. Gdy przewracaliśmy ostatnią kartę książki, Franek prosił: „Czytaj”. Za trzecim razem zapytał: „A gdzie jest gęś?”. Wtedy weszłam w rolę narratora i próbowałam zmierzyć się z odpowiedzą na to pytanie. Niezwykle twórcze doświadczenie! Poczułam, że dzięki tej wyjątkowej, autorskiej książce Wolfa Erlbrucha można naprawdę oswoić lęk przed śmiercią i prowadzić fascynującą rozmowę na temat przemijania… nawet z czterolatkiem. Książka jest piękna, przejmująca i wzrusza mnie do łez, za każdym razem, kiedy ją czytam lub „tylko” oglądam. Marta Lipczyńska-Gil

Jesień liścia Jasia. Opowieść o życiu dla małych i dużych

Leo Buscaglia

Tłumaczenie: Ewa Wojtych

Wydawnictwo: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Ilustracje: Monika Pollak

Obowiązkowa lektura dla dzieci i dorosłych, przed każdymi świętami: Pierwszego Listopada, Wielkanocą i zawsze wtedy, gdy pojawia się temat śmierci i umierania.

Wszystkie dzieci prędzej czy później dotyka śmierć najbliższych im osób, a także ukochanych zwierzątek. Jak o tym rozmawiać? Autor, Leo Buscaglia, potrafi to znakomicie. Przepiękna opowieść o życiu, przemijaniu i śmierci. Książka sprzedawana w milionowych nakładach i przetłumaczona na kilkanaście języków, po raz pierwszy wydana w Polsce.

Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór

Jarosław Mikołajewski

Wydawnictwo: Egmont Polska

Ilustracje: Dorota Łoskot-Cichocka

Od kiedy Kasia sięgała pamięcią, czyli od zawsze, pan Jan był stary, ale nigdy niczego mu nie brakowało. Miał nos, uszy, nogi, ręce. Miał nawet włosy, choć mniej niż tata, Sebastian czy Bartek. A teraz włosów nie miał".

"Kiedy kiedyś" to opowieść, która oswaja dziecko z tematem odchodzenia. W sobie tylko znany sposób - poetycko, choć realistycznie, niby zupełnie bezpośrednio, a pięknie - Jarosław Mikołajewski opowiada o śmierci jako o części naszego życia i świata.

Chusta babci

Åsa Lind

Tłumaczenie: Agnieszka Stróżyk

Wydawnictwo: Zakamarki

Ilustracje Joanna Hellgren.

Kiedy babcia wraca ze szpitala, w domu zbiera się cała rodzina. Panuje napięta atmosfera, dorośli krzątają się nerwowo, ktoś na kogoś krzyczy, ktoś płacze, szczekają psy. W całym tym chaosie dwoje dzieci stara się znaleźć miejsce, w którym będą mogły spokojnie pomyśleć. Nie jest to łatwe – na balkonie jest za zimno, z łazienki zostają przegonione – w końcu znajdują kryjówkę w namiocie zrobionym z chusty babci.

Nareszcie mogą w spokoju, razem, pomyśleć. O łodziach i żonglerach, o babci i donicach, o życiu i śmierci, o wszystkim, co ważne, a o czym nie chcą czy nie potrafią rozmawiać z nimi dorośli. Kiedy parę dni później babcia odchodzi, dokładnie wiedzą, co mają zrobić...

Czy tata płacze?

Hilde Ringen Kommedal

Tłumaczenie: Monika Samsel – Chojnacka

Wydawnictwo: FISO

Ilustracje: Tone K. Lileng

Książka o pięcioletnim chłopcu przechodzącym przez proces żałoby, napisana przez jego mamę – z intencją, by wesprzeć inne dzieci i rodziców w trudnej sytuacji życiowej.

Esben i duch dziadka

Eva Eriksson, Kim Fupz Aakeson

Tłumaczenie: Katarzyna Stręk

Wydawnictwo: Media Rodzina

Ilustracje: Eva Eriksson

Był sobie chłopiec, który miał na imię Esben i miał dziadka, którego nazywał Dziadkiem. Ale wszystko się zmieniło. To znaczy - nadal nazywał dziadka Dziadkiem, ale przyszedł czas, gdy go stracił, ponieważ Dziadek nagle zmarł nagle na ulicy. Mama Esbena twierdzi, że stał się aniołem, ojciec mówi, że dziadek obrócił się w proch. Jednak żadne z nich nie ma racji, po- nieważ pewnej nocy dziadek nagle pojawia się, siedząc na komodzie w pokoju Esbena i wpatruje się w ciemność... Książka przeznaczona jest dla dzieci i dorosłych, w piękny i prosty sposób uczy, jak pogodzić się ze stratą najbliższej osoby.